مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی کالا خطرناک
حمل و نقل دریایی به دلیل سهولت در جابه‌جایی کالا و هزینه کمتر آن نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل همواره مورد توجه بازرگانان بوده است. با پیشرفت علم و دستیابی به علوم مواد شیمیایی مختلف و نقش‌های مختلف در تولید و صنعت، حمل و نقل کالاها و این دسته از مواد که گاه خطرناک هستند از طریق مسیرهای آبی و حمل و نقل دریایی انجام میشود و بدین ترتیب متصدیان حمل دریایی را با چالش و مسئولیت جدیدی مواجه می‌سازد.
اختلاف نظر در مبانی مسئولیت چنین متصدیانی در قوانین مدنی و تجارت، حقوق موضوعه و فقه، منجر به مجادلات تخصصی و جذابی در این مورد شده است.
جدای از مبانی مسئولیت مدنی متصدی حمل و نقل دریایی، قبول جابجایی مواد خطرناک، ضمن آنکه تکالیف مخصوصی بر چنین متصدی متحمل می‌کند، موجب تحمیل خطر بر اشخاص ثالث است. لذا تکالیف افراد دخیل در حمل و نقل دریایی مواد خطرناک ارتباط مستقیمی با مسئولیت مدنی ایشان داشته و با امتزاج عناصرعمومی مسئولیت مدنی حمل و نقل دریایی و تکالیف اختصاصی حمل کالاهای خطرناک باید به ضابطه‌ای مناسب و حمایتی دست یافت.
که در این مقاله قصد داریم به بررسی این موضوعات و مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی مواد خطرناک بپردازیم. در ادامه با شرکت کشتیرانی دریا زمین اروند همراه باشید.
مسئولیت های مدنی متصدي حمل دریایی مواد خطرناک
حقوقدانان معتقدند، مسئولیت متصدی حمل و نقل از نوع مسئولیت قراردادي است. لاکن این امر مـانع جمـع مسئولیت قهری و قرارداد وی نیست مگر آن که به واسطه توافق طرفین مسئولیت وی محدود شده باشد. زیان دیده حق دارد هم بر مبناي مفاد قرارداد طرح دعوي و مطالبه خسارت نماید یا بر مبنای مسئولیت مدنی دعـوای خـود را اداره کند.
قطعا این نظر، اشخاص ثالثی که به طور تصادفی یا بدون وجود هیچ گونه توافقی، متحمل زیان می‌شوند، را در برنمی‌گیرد. متصدی حمل و نقل در برابر فرستنده و صاحبان سایر کالاها حداقل مسئولیت قراردادی و حداکثر مضاف برآن، مسئولیت قهری و در برابر اشخاصی که به طور اتفاقی متحمل خسارت شده‌اند صرفا مسئولیت قهری دارد. با توجه به جنبه قراردادی مسئولیت متصدی حمل و نقل، وجود قراردادی معتبر بین وی و فرستنده بار، بـرای تعیین حدود رابطه ایشان ضروری است.
مسئولیت متصدی حمل هنگامی آغاز میشود که از تعهدات و شروط قراردادی خود عدول نمایـد، ایـن شـروط می‌تواند اصلی بوده و در قرارداد ذکر شده باشد یا جنبه فرعی داشته و علیرغم آنکه در قرارداد حمل مقـرر نشـده باشد به موجب عرف حمل و نقل دریایی و مقررات آمره، جزئی از تعهدات متصدی حمل محسوب شـده و نقـض هر یک از این تعهدات « تقصیر قراردادی » تلقی و موجب مسئولیت وی شود.
بیشتر بخوانید: ایجاد ایمنی در حمل و نقل دریایی کالاهای خطرناک
بنابراین شرط لازم جهت ورود مسئولیت بر متصدی حمل وجـود قـرارداد معتبـر و شـرط کـافی آن، عـدول از تعهدات مصرح و ضمنی قرارداد است که تخطی از این شرایط موجب اتلاف و استقرار ضمان قهـري نیـز خواهـد بود.
یکی از عوامل مهم در اعمال مسئولیت بر متصدي حمل و نقل، عالم بودن وي بـه ماهیـت خطرنـاك محمولـه است. به عبارت دیگر چنانچه متصدي حمل نسبت به این موضوع جاهل باشد، تمامی تکـالیف وی تحـت تـاثیر آن قرار گرفته و دیگر لازم نیست جهت تهیه کشتی دارای قابلیت دریانوردی از خدمه‌ای استفاده نماید که آموزش های خاص براي جا بجایی مواد خطرناك دیده باشند یا چیدن و تفکیک کالا، دیگر دارای آن الزامات خاص نیست.
لذا در صورت جهل به موضوع، چنانچه در انجام دقائق مربوط به کالاهای خطرنـاک کوتـاهی نمایـد مسـئولیتی برای وی متصور نیست و شرط لازم براي مسئول شناختن وی داشتن علم به ماهیت خطرناک کالا است؛ علمی کـه باید توسط فرستنده به نحو ملزمی در وی ایجاد شود.
جهت بررسی همه جانبه مسئولیت مدنی متصدي حمل و نقـل بایـد مسئولیت او در سه وجه مسئولیت در برابر فرستنده کالا و اشخاص ثالث و مسئولیت وی که ناشـی از اعمـال افرادی که در استخدام وی هستند را به تفکیک بررسی نمود.
مسئولیت متصدی حمل و نقل در برابر فرستنده
از حیث نظری، در خصوص ارسال کالاهای خطرناک، این فرستنده است که با ارسال محموله موصوف، مباشر تا محیط خطرناکی را ایجاد نموده است و متصدی حمل در برابر وی صرفا موظـف اسـت آن محمولـه را بـا در نظـر گرفتن تکالیف مقرر حمل نماید و عدم رعایت این تکالیف مستلزم اثبات انتساب آن به متصدی حمل و نقل اسـت و این به معنای اثبات تقصیر وی در برابر چنین فرسـتنده‌هایی اسـت. بنـابراین متصـدی حمـل عـلاوه بـر مسـئولیت قراردادی که تابع شرایط خاصه است، در برابر ارسال کننده مواد خطرناک بار ضمان قهری مبتنی بر اثبـات تقصـیر نیز به عهده اوست.
قواعد لاهه، در ماده (6.2) ب و قانون دریایی ایران در ماده 55 استثنائاتی براي رجوع به متصدی حمل و نقل در نظر گرفته‌اند، یکی از این استثنائات وقوع حریقی است که منتسب به متصدی حمل و نقل نباشد. همـانگونـه کـه اشاره شد کالاهای خطرناک در آیین نامۀ « آي.ام.دي.جی. » توصیف و در نُه گروه طبقه‌بندی شده‌اند و دسته‌های یک تا پنج این مواد شامل مواد قابل انفجار هستند.
ولی نباید این شائبه به ذهن متبادر شود که با توجه بـه مصـادیق معاذیر مسئولیت و تقسیم بندی مذکور، متصدی حمل در قبال حریق‌هـای ناشـی از مـواد خطرنـاک قابـل اشـتعال مسئولیتی ندارد. عذر حریق، ناظر به حادثه‌ای است که متصدی حمل و نقـل دخـالتی در وقـوع آن نداشـته باشـد.
اگرمتصدی حمل و نقل یا خدمه وی مسبب ایجاد حریق باشند طبیعتا مسئول جبـران خسـارات وارده نیـز هسـتند، چنانچه حریق ناشی از کالای خطرناك باشد بدون آن که علت عمومی وخارجی بر آن حـادث شـده باشـد حسـب مورد فرستنده یا متصدی حمل بنا به شرایطی که گفته شد مسئول جبران خسارات وارده می‌باشند.
بنابراین مسئولیت متصدي حمل و نقل در برابر فرستنده کالاي خطرناك منوط به اثبـات تقصـیر وي اسـت، و هنگامی در برابرفرستنده کالای خطرناک مسئول جبران خسارت وارد به محموله وی می باشد که مدعی اثبات نماید زیان ایجاد شده در اثر تقصیر متصدي حمل و نقل بوده است.
شرکت کشتیرانی دریا زمین اروند با رعایت تمامی استانداردهای ایمنی ارائه دهنده انواع خدمات حمل و نقل دریایی می‌باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید و از تخصص و تجربیات مجموعه دریا زمین اروند در حوزه حمل دریایی بهره‌مند شوید.
مسئولیت متصدي حمل و نقل در برابر اشخاص ثالث
همانگونه که پیشتر گفته شد، مسئولیت فرستنده کالای خطرناکی که تکالیف مقرر را رعایت نمـوده باشـد، دربرابر اشخاص ثالث مشروط به اثبات تقصیر وی است. اما در مورد متصدی حمل و نقل وضعیت متفاوت است. هر چند بند چهار ماده پنج مقررات هامبورگ مسئولیت متصدی حمل و نقل در مورد ورود خسارت به کالا بر اثر آتش گرفتن را مشروط به اثبات تقصیر وی، مستخدمان یا عاملان او توسط مدعی دانسته است.
ولی باید توجه داشـت که حکم این ماده در مورد حمل کالاهای عادی است که در آن توازن خطر وجود دارد. البته در برخی قوانین ماننـد قانون دریایی مصر مصوب 1990 میلادی حتی برای حمل کالاهای معمولی، مسئولیت متصدی حمل و نقل بر مبنای تقصیر مفروض بنا شده است.
یعنی در صورت ورود خسارت به کالاها، وي مسئول خواهد بود مگـر آن کـه ثابـت نماید که زیان وارده به سببی غیر از او بوده است ( ماده 229 قانون دریایی مصر) وضعیت متصـدي حملـی کـه عالمانه اقدام به حمل کالاي خطرناک می‌نماید با قواعد عمومی مسئولیت متفاوت خواهد بود، زیرا اگرچه نشـانه‌ای بر تمایل فرستنده برارسال کالای خطرناك وی همراه با سایر محمولات وجود ندارد، ولی قطعا شخصی کـه جهـت کسب درآمد، محیط خطرناکی برای کشتی و محموله‌هاي درون آن ایجاد نموده است متصدي باربری است.
متصدي حمل و نقل در برابر صاحبان سایر کالاها دارای مسئولیت قراردادی است ولی این مانع از استناد ایشان به ضمان قهری نیست. متصدی حمل و نقل در مقابل صاحبان کالا تعهد به سالم نگاه داشتن محموله‌ها تا تحویل درمقصد دارد و چنانچه عمدا یا به واسطه تقصیر خود، از این تعهد عدول نماید مرتکب تقصیر شده و ضـامن اسـت، لذا فرستنده کالاي خطرناك براي جبران خسارات خود باید تقصیر وی را اثبات نماید، اما درباره سایر زیان دیـده‌گان اعم از صاحبان سایر کالاها، دولت‌ها و… اوضاع متفاوت است.
از منظر ایشان متصدی حمل و نقل با قبول حمـل مواد خطرناك به منظورکسب درآمد، اقدام به ایجاد محیطی خطرناک نموده است، هرچند که فرستنده نیز در فراهم آوردن چنین شرایطی دخیل است.
مسئولیت متصدی حمل و نقل در برابر اعمال مستخدمین
معلوم شد که مسئولیت متصدی حمل و نقل در برابر ارسال کنندگان و مالکان کشتی اصولا مبتنی بر مسـئولیت قراردادی است، به بیان دیگر این متصدی حمل و نقل است که با ایشان داراي رابطه قـراردادی اسـت و بـه اعتبـار شخصی وی است که صاحبان کالاها اقدام به انعقاد قرارداد باربری نموده‌اند یا مالـک کشـتی مایملـک خـود را دراختیار وی قرار داده است و چه بسا حتی هیچ کدام از کارمندان و مستخدمان متصدی را نمی‌شناسند.
شک نیست که قرارداد باربری بر مبنای شخصیت متصدی حمل و نقل منعقد میشود، بنـابراین وي پاسـخگوی تعهداتی خواهد بود که حسب قرارداد باربری برای وی مقررشده است. بنیادی ترین تعهد متصدی حمـل، جابجـایی کالا با حفظ کیفیت سلامتی که به وي تحویل شده (تعهد ایمنی) می‌باشد. بنابراین از نظر قراردادی متصـدی حمـل، مسئول خساراتی است که مستخدمینش به اشخاص وارد می‌کنند.
از نظر ضمان قهري، قانون مسئولیت مـدنی ایـران در مـاده 12، کارفرمـا (متصـدی حمـل و نقـل) را در مقابـل زیان دیده‌گان، مسئول جبران خسارات ناشی از فعل کارگران خود میداند و می‌توان گفت چنانچه به واسطه فعـل یـا ترك فعل کارگران متصدی حمل خسارتی وارد شود و زیان دیده فاقد قرارداد باربری یا قرارداد معتبری بـا متصـدی حمل باشد یا آن که قراردادی بین ایشان وجود داشته اما زیاندیده به مسئولیت قهری استناد نماید، متصدی حمـل و نقل به عنوان کارفرما مسئول اعمال مستخدمین خود می‌باشد.
یکی از بهترین روش‌های حمل دریایی کالاهای خطرناک حمل کانتینری مواد می‌باشد که با چیدمان صحیح میزان خسارات احتمالی را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. شرکت بین المللی دریا زمین اروند فعال در حوزه حمل و نقل دریایی بین المللی ارائه دهنده انواع خدمات حمل کانتینر می‌باشد.
نتیجه گیری
در نهایت؛ درخصوص مسئولیت متصدي حمل ونقل تاکنون بحث‌هاي بسیاري صورت گرفت‌هاست. با توجـه به تنوع تکالیف متصدیان حمل ونقل نمیتوان معیارومبناي کلی وواحدي براي مسئولیت ایشان درنظـرداشـت. متصدیان حمل ونقل موظف به تهیه کشتی داراي قابلیت دریانوردي بوده ومقـنن ایرانـی نیـزبـا درج قیـد تـلاش مناسب دراین خصوص،درواقع مسئولیت وی را درگرو عدما نجام تلاش مناسب و برمبنـای تقصـیرقـرارداده است.
تکلیف تهیه کشتی دارای قابلیت دریانوردی قابل واگزاري به غیرنبوده وقائم به شخص متصدي حمل ونقل است. متصدی حمل ونقل بایست براساس کالایی که مسـئولیت حمـل آن را دارد قابلیـت درریـانوردی کشـتی را بررسی کند.
چنانچه کشتی انتخابی متناسب بامحموله وخطرات ناشی ازآن نباشد مسلما متصدی حمل ونقـل درقبال آن مسئول است. لیکن این مسئولیت هنگامی بر وی بارمیشود که متضرر ثابـت نمایـد متصـدي حمـل ونقـل معیارهای معقول ومناسب جهت انتخاب کشتی رارعایت نکرده است.
منبع : مقاله مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی کالاهای خطرناک، بابک شید
